Evlilikler yapılırken genellikle ayrılık süreci düşünülmese de hayat bazen hepimizin karşısına ön göremediğimiz durumlar çıkarabilir. Sonucunda kendimizi evlenmek kadar doğal olan boşanma noktasında bulabiliriz. Eğer bir de çocuk bu denklemin içindeyse hem siz hem de çocuk için çok dikkatli yönetilmesi gereken bir süreç olduğu kesinleşir.
Sizin için bile başa çıkması oldukça zor olan bu süreci bir de çocuğa açıklamak üzerinizde baskı oluşturuyor olabilir. Fakat gözünüzü korkutan bu konuşmayı yapıp, süreci yönetme konusunda kontrolün sizde olduğunu hissettiğinizde bu sizi rahatlatacak ve çocuğunuzla konuştuktan sonra da kendinizi kuş kadar hafif hissedeceksiniz.
Anne-babanın ayrılacağı haberi 2 yaşındaki bir çocukla 10 yaşında bir çocuğu farklı şekillerde etkiler çünkü yaşına göre olayları, duyguları, durumları anlayabilme ve yorumlayabilme gelişimleri farklı seviyelerdedir. Yetişkinler boşanmayı çok yönlü ve karmaşık bir olay olarak görürler.
Okul öncesi çocuklar ise olaylara somut ve bencilce bakma eğiliminde olurlar. Bu yüzden boşanmayı açıklarken çocuğunuzun gelişimsel düzeyinin farkında olmak ve bu düzeye göre açıklamalar yapmak çocuğun boşanmanın gerçekliğine uyum sağlamasını kolaylaştırır. Bu yüzden yaş gruplarına göre hem çocukların gelişimsel olarak neyi anlayabileceklerinden hem de verebilecekleri olası tepkilerden bahsetmek istiyorum.
0-5 yaş arası çocuklara boşanma nasıl anlatılmalı?
Önce gelişimsel düzeylerinden bahsedelim. Bebekler, yani ortalama 0-2 yaş arası çocuklar hala onlara bakım veren kişilere bağımlıdırlar. Karmaşık olayları anlama, gelecekteki durumları öngörme veya duyguları anlama becerileri yeterince gelişmemiştir. Okul öncesi çocuklar için, bağımsızlıkları gelişmeye başlasa da hala kendi bakımları konusunda tam bağımsız değillerdir. Sebep-sonucu anlama konusundaki yetenekleri de sınırlı şekilde gelişmiştir.
Hala geleceği öngörme konusunda yeterli düşünme kapasitesine sahip değillerdir. Kendi istekleri ön plandadır, karşısındaki kişiyi düşünme fikri gelişmemiştir. Hayal ve gerçek arasındaki çizgi hala bulanıktır. Bazı duygular hakkında düşünebilirler ama hissettiklerini anlatma konusunda zorlanırlar.
3-4 yaşlarındaki çocuklar sınırlı bilişsel yetenekleriyle boşanmanın sebepleri ve etkileri hakkında yanlış fikirler geliştirebilirler. Eğer evden ayrılan babaysa ‘’Babam/Annem annemi/babamı terk etti.’’ yerine ‘’Babam/Annem beni terk etti.’’ diye düşünebilirler. Çocuklar için anlaması zor olsa da ayrı yaşama kararının anne-babanın kararı olduğunu ve kendisinin asla bu durumun sebebi olmadığını bilmesi büyük önem taşır. Çocuğun rutininin mümkün olduğu kadar değişmemesi, beslenme, banyo ve uyku ritüellerinin istikrarlı ve tutarlı bir şekilde devam etmesi çocuğa güven duygusu verir.
Okul öncesi çocukların basit ve somut açıklamalara ihtiyaçları vardır. Bu yüzden siz de çok basit temellere bağlı kalmaya çalışın. Ayrılıktan sonra evden hangi ebeveyn taşınacak, çocuk kiminle yaşayacak, çocuğun bakımı kim tarafından karşılanacak ve diğer ebeveyni ne sıklıkla görecek gibi soruların açıklamalarını detaylıca açıklayın. Siz bu cevapları anlayacağı şekilde verdiğinizde, onun da size sorular sormasına hazırlıklı olun. Kısa ve net cevaplar verin ve sormak istediği tüm soruları sorduğundan ve sizin de cevaplandırdığınızdan emin olun. Bir kez konuştum ve anlattım şeklinde düşünmeyin, bu konuşmayı birkaç kere yapmanız gerekebilir.
Eğer çocuğun aklında boşanmayla ilgili çözemediği düşünceler varsa bunları onu gözlemleyerek fark edebilirsiniz. Okul öncesi çocuklardaki stres belirtileri arasında endişeli ruh hali, duygusal dengesizlik, öfke ile ifade edilen korku vardır. Örneğin, çoğunlukla gece boyu deliksiz uyuyan çocuk sık sık uyanmaya başlayabilir ya da iştahında anormal azalma ya da artış gözlemleyebilirsiniz. Bu gibi durumlar gözlemlediğinizde bir uzmandan destek almayı unutmayın.
6-8 yaş arası çocuklara boşanma nasıl anlatılmalı?
Gelin şimdi 6-8 yaş grubu genel gelişimsel özelliklerinden bahsedelim.
Duygular hakkında düşünme ve konuşma konusunda okul öncesi gruba göre daha çok gelişmişlerdir. Etraflarında neler olup bittiğine dair daha geniş bir bakış açıları vardır ama hala boşanma gibi karmaşık durumları anlamakta zorlanabilirler.
Peki hangi cümleleri kullanmalıyım diye düşünüyor olabilirsiniz, bir örnek vermek gerekirse;
“Biz annen ve baban olarak artık birlikte yaşamayacağız. Evet tabi ki hala senin annen ve baban olacağız ama artık evli olmayacağız ve artık aynı evde yaşamayacağız.” gibi bir giriş yaparak, sonrasında çocuğun sorularını samimiyetle cevaplandırabilirsiniz.
9-11 yaş arası çocuklara boşanma nasıl anlatılmalı?
9-11 yaş grubu boşanmayla ilgili duygu ve koşulları anlama, düşünme ve konuşma becerisi konusunda oldukça gelişmiştir. Fakat bu yaş grubu artık olaylar arasında neden-sonuç ilişkisi kurabildiğinden, boşanma ile ilgili tanık olduğu şeyleri yorumlar ve anneyi ya da babayı durumla ilgili suçlayabilir. 9 yaşından sonra çocuk size konuyla ilgili daha detaylı sorular soracaktır ve hazırlıklı olun en çok duyacağınız kelime muhtemelen “Neden?” olacaktır. Yine bir örnek vermek gerekirse;
“Biz artık senin annen ve baban olarak artık birlikte yaşamayacağız çünkü birlikte yaşamaktan mutlu olmadığımıza karar verdik.” ve çocuk hemen ardından büyük olasılıkla “Neden?” diye soracak.
Siz de “Biz aynı şeyleri yapmaktan hoşlanmadığımızı ve fikirlerimizin aynı olmadığını fark ettik.” diyebilirsiniz. Bunları söylerken çocuğun aklındaki tek soru “Bana ne olacak?” sorusu olacaktır. “Hala senin annenim, ya da babanım. Her zaman senin annen olacağım. Baban hala senin baban ve her zaman öyle olacak. Ne olursa olsun her zaman annen ve baban olacağız, seni her zaman sevmeye devam edeceğiz.” diyebilirsiniz.
Okul çağındaki çocuklar üzüntülerini korku, kaygı veya öfke ile gösterebilirler. Hatta bazı çocuklar evde ayrılan ebeveynine duyduğu özlemin belirtilerini daha açık şekilde öfkeyle ya da şiddetle gösterebilirler. Çocuklar sizin tekrar barışmanız konusunda hayaller kurabilir ve bunun için ne yapması gerektiğini düşünebilir. Anne babasının ayrılmasına neden olduğunu düşünen ve onları bir araya getirmek isteyen çocuklar bu süreci yönetmek konusunda zorlanırlar. Bu yüzden durumun tamamen sizin kararınız olduğunu ve kendisinin buna neden olmadığını anlaması gerekir.
Çocuğun rutinlerinin değişmemesi hala çok önemlidir. 9-11 yaş grubu çocuklar hissettikleri hakkında konuşabilirler. Ancak bu her zaman konuşmak isteyecekleri anlamına gelmez. Konuşmak istemediğinde onu zorlamayın, her zaman sizinle konuşabileceğini hissettirin ama bırakın o hazır olduğunda bunu yapsın. Zaten emin olun, kendini ifade etme konusunda özgür olan çocuk mutlaka sizinle konuşacak, sorularını soracaktır.
12-14 yaş arası çocuklara boşanma nasıl anlatılmalı?
12-14 yaş arası çocuklar artık boşanmanın nedenlerini, sonuçlarını ve kendi hayatlarını nasıl etkileyeceğini anlama konusunda çok az zorlanırlar. Fakat bu 12-14 yaş ergenliğe geçiş grubu olduğundan çocuğun ruh halinin ne kadarının boşanma ile ilgili olduğunu anlamak zor olabilir. Bu yüzden ayrılma konusunu çocukla konuşmadan önce onu gözlemlemeniz öğrendikten sonra hangi davranışlarının nasıl değiştiğini ve bu durumun ruh halini nasıl etkilediğini daha rahat anlamanıza yardımcı olur.
Bu yaş grubuna sözcükler yoluyla ulaşmak zaman zaman zor olabilir ama buna rağmen sizin iletişimi her daim açık tutmanız ve çocuğun istediği zaman sizinle konuşabileceğini bilmesi önemlidir. Sizinle iletişim kurmak istemiyormuş gibi davranabilir ama aslında hala sizinle konuşmaya ihtiyacı vardır. Umurunda değilmiş ya da konuşmak istemiyormuş gibi davranmasının sebebi aslında sizin gerçekten onu dikkate alıp almadığınızı ölçmek için bile olabilir. Bu yüzden sizi uzaklaştırma çalışıyormuş gibi görünse de siz iletişime her daim açık olun.
Çocuğunuzun bu sürece uyum sağlamasını kolaylaştıracak 3 madde!
Araştırmalar göstermektedir ki hangi yaşta olursa olsun çocuğun duruma uyum sağlamasını kolaylaştıran 3 madde vardır.
Birincisi, çocuğun her iki ebeveynle de güçlü bir ilişki içinde olması, ikincisi hem annenin hem de babanın kendisi ile ilgili sorumluluk aldığını görmesi ve son olarak sizin aranızdaki tartışma ve çatışmalara mümkün olduğu kadar maruz kalmamasıdır. İşte bu son söylediğim madde de çoğunlukla ebeveynlerin en çok zorlandığı madde olabilir.
Anne-babaların sık yaptığı hatalar
Boşanma sonrası ebeveynlerden biri çocuğun hayatından uzaklaştığında veya anne ya da baba ya da her ikisi de diğerinin çocukla olan ilişkisini baltaladığında çocuk- ebeveyn ilişkisi çok büyük yaralar alabilir. Diğer ebeveynle ilgili faktörleri kontrol edemeseniz de çocukla bağınızı korumanın yanı sıra çocuğun diğer ebeveynle olan ilişkisine de saygı göstermeniz gerekir. Çocuğun önünde onu küçümsüyor, eleştiriyor ya da suçluyorsanız aslında aralarındaki ilişkiyi değersizleştirmiş oluyorsunuz.
Eğer anlaşmalı bir ayrılık süreci yönetilemediyse biliyorum ki siz de ruhsal olarak bu durumdan etkileneceksiniz fakat bu sorunları çocukla olan ilişkinizden ayrı tutmak için elinizden geleni yapın ve hatta ihtiyaç duyuyorsanız mutlaka profesyonel bir destek alın.
Çatışmaları engellemek için 5 yol
Boşanma sonrası durumların çocuğu etkilemesini istemiyorsanız, çatışmayı daha başlamadan durdurmak en ideal yoldur. Şimdi size bunu engellemek için 5 yol söyleyeceğim;
- Eğer her türlü iletişim çatışmaya ya da tartışmaya dönüşüyorsa konuşmaları mümkün olduğunca sınırlandırın. Çocukların sizi kavga ederken görmesi, iletişimi kestiğinizi görmesinden daha olumsuz etkiler bırakır.
- Çocuklarınızı, eski eşinize mesajlar göndermek için kullanmayın. Çocuklar bu durumu fark ederler, onları hafife almayın.
- Çocuklarla ilgili önemli bilgileri paylaşırken aramak yerine mesaj yazmayı kullanmak, kelimelerinizi daha dikkatli seçmenize yardım eder ve yanlış anlaşılmalardan ortaya çıkabilecek çatışmaları engeller.
- Diğer ebeveynin çocukla geçirdiği zamana saygı duyun, çocuğu almanız gereken zamanda alın veya bırakın.
- Eski eşinizin mahremiyetine saygı gösterin. Artık ilişkiniz romantik bir ilişkiden çok iş ilişkisi gibi olmalı. Onun özel hayatı ile ilgili bilgi sahibi olmanız gerekmez, bu yüzden çocuğa bu konuda sorular sormayın.
Toparlamak gerekirse, çocuğunuz kaç yaşında olursa olsun bu 3 kuralı unutmayın!
Birincisi, bu durum onun suçu değil. Onun bu konuda yapabileceği hiçbir şey yoktu, bu duruma o neden olmadı, bu durumu iyileştirmek ya da kötüleştirmek için yapabileceği bir şey yok. Bunu mutlaka detaylıca açıklayın ve anladığına emin olun.
İkincisi, diğer ebeveyne karşı ne kadar öfkeli olursanız olun, hatta ondan nefret etseniz bile bunu çocuğun yanında söyleyemezsiniz! Siz onun muhtemelen hayatta en güvendiği 2 insansınız, bu güveni zedelemeyin.
Ve son olarak, unutmayın ki çocuğunuz ikinizi de seviyor, diğer ebeveyn hakkında olumsuz konuşmanız her ikinize karşı olan bağlılığını da sorgulamasına neden olur.
Sevgili anneler ve babalar, ne kadar dikkat etsek, üzerine titresek da boşanma yine de hiçbir çocuk için kolay değildir. Ona durumla başa çıkabilmesi için zaman tanıyın ve onu destekleyin.
